Μετάβαση στο περιεχόμενο

Λεξιλόγιο Αρχαιολογικών Όρων

Μυηθείτε στον κόσμο της αρχαιολογίας και των βασικών όρων που χρησιμοποιεί

Προϊστορική Περίοδος

Ψευδόστομος αμφορέας

Αντιπροσωπευτικό αγγείο της Μυκηναϊκής περιόδου για μεταφορά και αποθήκευση κρασιού, ελαιολάδου και αρωματικών ελαίων . Φέρει αυτή την ονομασία επειδή ο κατακόρυφος λαιμός του είναι κλειστός και η εκροή του υγρού γίνεται από μία παράπλευρη προχοή. Εκτός από την πρακτική τους χρήση, οι ψευδόστομοι αμφορείς είχαν σπουδαία ταφική χρήση ως κτερίσματα. Προφανώς, το περιεχόμενο τους θεωρείτο απαραίτητο και για τη μετά θάνατον ζωή.

Iστορική Περίοδος

Πτυκτό κάτοπτρο

Πτυσσόμενος καθρέπτης από χαλκό. Έχει δισκοειδές σώμα και λαβή σε σχήμα Ωμέγα. Τα πτυκτά κάτοπτρα αποτελούνται από δύο αναδιπλούμενα τμήματα με μορφή δίσκου. Η επιφάνεια ανάκλασης βρισκόταν στο εσωτερικό. Άνοιγαν και έκλειναν με τη βοήθεια των λαβών. Πολλά κάτοπτρα έφεραν διακόσμηση εγχάρακτη ή έξεργη στο κάλυμμα.

Τα κάτοπτρα, όπως και στην εποχή μας αποτελούσαν καθημερινής χρήσης εξάρτημα καλλωπισμού. Σχετίζονταν άμεσα με τον κόσμο των γυναικών και ως αντικείμενο τη συνόδευε σε όλα τα στάδια της ζωής τους, αλλά και μετά το θάνατό τους, δεδομένου ότι τοποθετούνταν ως κτέρισμα στους τάφους. Αρκετά κάτοπτρα προέρχονται από ιερά γυναικείων θεοτήτων όπου είχαν το ρόλο αναθήματος.

Βυζαντινή Περίοδος

Εφυάλωση

Είναι η επικάλυψη της επιφάνειας του αγγείου με υαλώδες επίχρισμα. Με την εφυάλωση, το αγγείο γίνεται αδιάβροχο και αποκτά μια ψευδαίσθηση πολυτέλειας, και αναδεικνύεται ο γραπτός ή εγχάρακτος διάκοσμός τους.

Σαρκοφάγος

Λάρνακα μαρμάρινη, λίθινη ή πήλινη λάρνακα, με γλυπτή ή ζωγραφική διακόσμηση, μέσα στην οποία τοποθετούνταν οι νεκροί σε διάφορες περιόδους

Η ψευδοσαρκοφάγος αποτελείται μόνον από την ανάγλυφη πλάκα της κύριας όψης, τοποθετημένη σε αρκοσόλιο. Είναι ιδιαίτερα διαδεδομένη στους μεσοβυζαντινούς χρόνους.

Μεταβυζαντινή Περίοδος

Λουλάς

Χρησίμευε στην τοποθέτηση του καπνού στο τσιμπούκι (çubuc). Το υλικό κατασκευής τους ήταν συνήθως ο λεπτός πηλός και είχαν περίτεχνη, ανατολίτικη διακόσμηση. Στους λαούς της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ο
καπνός διαδόθηκε από τη Δύση αστραπιαία στα τέλη του 1600 και στις αρχές του
1700. Το κάπνισμα της πίπας, εκτός από την ατομική απόλαυση που πρόσφερε,
εξελίχθηκε σε εθιμοτυπία και σε διαδικασία τελετουργίας για Έλληνες και
Τούρκους. Στα μέσα του 19ου αιώνα, με τη διάδοση του στριφτού
τσιγάρου, το παραδοσιακό τσιμπούκι άρχισε να εγκαταλείπεται.



Λουλάς από τούρκικη πίπα (ΗΔ494). Ο λουλάς, είναι εξάρτημα για την τοποθέτηση του καπνού στο τσιμπούκι (çubuc). Κατασκευαζόταν από λεπτό πηλό ή από σηπιόλιθο, ένα  πέτρωμα πολύ ελαφρύ. Η φυτική διακόσμηση των λουλάδων έγινε περίτεχνη και εξελίχθηκε σε μεγάλο βαθμό τον 18ο αιώνα

Διάφορες εποχές

Ανάθημα

Ανάθημα είναι ένα αντικείμενο που αφιερώνεται σε έναν θεό ή ιερό χώρο ως ένδειξη ευλάβειας, ευγνωμοσύνης ή δέησης. Απαντάται σε πολλές θρησκείες της αρχαιότητας, ιδιαίτερα στην ελληνική και ρωμαϊκή θρησκευτική πρακτική.

Το ανάθημα που ως θρησκευτική – λατρευτική πρακτική φτάνει ως τις ημέρες μας, συνιστά την υλική έκφραση της πίστης και λειτουργεί ως σύνδεσμος του ανθρώπου με το θείο,.

Περόνη από άργυρο και χρυσό (Μ02605). Προέρχεται από τον Ναό της Αθηνάς στο Πρασιδάκι. Τα γυναικεία κοσμήματα αποτελούν μια πολύ διαδεδομένη κατηγορία αναθημάτων, για τα οποία έχουν διατυπωθεί ποικίλες θεωρίες, που άλλοτε σχετίζονται με την ταυτότητα του αναθέτη και άλλοτε με τη φύση της θεότητας.

Αστράγαλος

Στην αρχιτεκτονική ή γλυπτική, είναι κόσμημα ανάγλυφο που αποτελείται από ημιωοειδή στοιχεία εναλλάξ με φακοειδή πλακίδια. Ενίοτε συνδυάζεται με ιωνικό ή λέσβιο κυμάτιο στο επιστύλιο και στους κίονες οικοδομημάτων ιωνικού ή κορινθιακού ρυθμού.

Επίσης, ήταν αγαπητό το παιχνίδι με αστραγάλους (κότσια από το γόνατο του πίσω ποδιού των δίχηλων ζώων) από την αρχαιότητα ως τον περασμένο αιώνα.

Οστέινοι αστράγαλοι  (Δ1116α-θ). Αποτελούσαν παιδικά παιχνίδια, το οποίο αφιέρωναν τα νεαρά άτομα κατά τη διάρκεια των διαβατήριων τελετών.

Κρατήρας

Συμποσιακό σκεύος για την ανάμειξη του κρασιού με νερό, σε διάφορες περιόδους από την μυκηναϊκή περίοδο ως την κλασική αρχαιότητα. Τη σημασία των κρατήρων για τον μυκηναϊκό κόσμο υποδηλώνει το γεγονός ότι πάνω σε τέτοιους είδους αγγεία εμφανίζονται κατά τον 13ο και 12ο αι. π.Χ. τα μόνα δείγματα μυκηναϊκής εικονιστικής αγγειογραφίας.

Ακέραιος κρατήρας με γραπτή, εικονιστική διακόσμηση (Π13850). Χρησιμοποιήθηκε ως σήμα τάφου.. Απεικονίζονται δύο άρματα με τους ηνιόχους τους σε κάθε πλευρά, σκηνή που παραπέμπει στους αγώνες που περιγράφει ο Όμηρος προς τιμήν του  Πατρόκλου, φίλου του Αχιλλέα (άθλα επί Πατρόκλω). Η παράσταση, εκτός από την αισθητική της αξία, αποδεικνύει την ύπαρξη αρματοδρομιών κατά την Μυκηναϊκή περίοδο και συνδέεται με τα έθιμα ταφής πολεμιστών και απόδοσης τιμών. Το εύρημα αυτό, προϊόν ηλειακού εργαστηρίου, αποτελεί εξαιρετικό δείγμα της μυκηναϊκής αγγειογραφίας. Προέρχεται από το Μυκηναϊκό Νεκτροταφείο στη κοινότητα Μάγειρα, (θέση Κιούπια) σε κοντινή απόσταση από την Αρχαία Ολυμπία. Χρονολογείται στον 12ο -11ο αι. π.Χ.

Κτέρισμα

Αντικείμενο τα οποίο είχε τοποθετηθεί στον τάφο μαζί με το νεκρό. Επρόκειτο για αντικείμενο αξίας, καθημερινής χρήσης ή αγαπητό σ΄ αυτόν κατά τη διάρκεια της ζωής του.

Παραδείγματα κτερισμάτων: διάφορα τέχνεργα, όπλα, αγγεία, εργαλεία, κοσμήματα κλπ.

Τα κτερίσματα που βρίσκονται στις ταφές αποτελούν πηγή σημαντικών πληροφοριών αφενός για την ιδιότητα και την κοινωνική θέση του νεκρού, αφετέρου για τις θρησκευτικές και μεταφυσικές αντιλήψεις των ανθρώπων και κοινωνιών για τη ζωή μετά θάνατον. Επίσης, η προέλευση των κτερισμάτων μπορούν να αποκαλύψουν εμπορικές ή πολιτισμικές ανταλλαγές.

Τέλος, τα υλικά και οι τεχνικές κατασκευής των κτερισμάτων βοηθούν στην κατανόηση της τεχνολογικής ανάπτυξης μιας εποχής αλλά και των καλλιτεχνικών ρευμάτων και εξελίξεων.

Πήλινη οινοχόη (ΗΠ2371). Ακέραιη. Φέρει μικρές αποκρούσεις. Βάση επίπεδη. Σώμα σφαιρικό. Ταινιωτή λαβή με νεύρωση στο μέσον της. Τριφυλλόσχημη προχοή. Λαιμός στενός, κυλινδρικός. Στο σώμα φέρει εγχάρακτο διάκοσμο με επάλληλες τεθλασμένες γραμμές περιμετρικά (τέσσερις φορές κατά διαστήματα).
Κτέρισμα τάφου βυζαντινής περιόδου από τη Μιράκα κοντά στην Ολυμπία (θέση Βελμαχέικα).

Ρυτό

Η λέξη ρυτό προέρχεται από το ρήμα ρέω. Τα ρυτά ήταν ιδιαίτερα σημαντικά τελετουργικά σκεύη στην αρχαιότητα με εξέχουσα χρήση στην Εγγύς Ανατολή, το Αιγαίο, τη Μινωική Κρήτη και στην ηπειρωτική Ελλάδα της μυκηναϊκής και των μετέπειτα περιόδων.

Τα ρυτά χρησιμοποιούνταν για σπονδές (δηλαδή την προσφορά υγρών, όπως κρασί, μέλι ή λάδι, σε θεότητες ή νεκρούς). Κρατούνταν με το στόμιο προς τα πάνω και το υγρό απελευθερωνόταν μέσω της οπής εκροής.

Μπορούσαν επίσης να χρησιμεύσουν ως δοχεία μετάγγισης για να χύνεται υγρό με ελεγχόμενη ροή ή και για φιλτράρισμα συγκεκριμένων υγρών.

Έχουν βρεθεί ρυτά σε ποικίλα σχήματα κωνικά, ωοειδή, απιόσχημα, κυπελλόσχημα, ζωόμορφα και ανθρωπόμορφα.

Η παρουσία και η διακόσμηση των ρυτών υποδηλώνουν όχι μόνο τη λατρεία και τις τελετουργικές πρακτικές αλλά και εμπορικές και πολιτισμικές αλληλεπίδρασεις.

Μεγάλο πήλινο ρυτό (Π00070). Είναι συγκολλημένο και συμπληρωμένο. Το οξύ κωνικό σώμα  διαθέτει ευρύ στόμιο με ελαφρά κοίλο λαιμό. Η λαβή είναι ταινιωτή και  υπερυψωμένη. Καλύπτεται καθ' όλο το ύψος από ταινίες παράλληλες. Ήταν τελετουργικό σκεύος το οποίο  χρησιμοποιήθηκε ως ταφικό κτέρισμα. Προέρχεται από τον τύμβο του Κάτω Σαμικού. Θέση Κλειδί. Μυκηναϊκή εποχή, ΥΕ ΙΙΙ Α2 (β’ μισό 14ου αι. π.Χ.)

Πυξίδα

Είναι αντικείμενο συνήθως κυλινδρικό της κεραμικής, της αγγειοπλαστικής και ξυλογλυπτικής τέχνης, με ξεχωριστό καπάκι.Οι πυξίδες χρησίμευαν συνήθως για τη φύλαξη αντικειμένων καλλωπισμού και απαντούν ιδιαίτερα συχνά στους τάφους.